ภาพยนตร์ที่ได้รับเสียงชื่นชมในระดับนานาชาติของอโนชา สุวิชากรพงศ์ มีชื่อเรื่องในทั้งสองภาษาที่เตือนเราไว้ก่อนแล้วว่าหนังเรื่องนี้จะไม่สื่ออะไรออกมาตรงๆ คำว่า ธรรมดาสามัญ (mundane) กับคำว่าประวัติศาสตร์ (history)
ดูจะมีความสัมพันธ์ที่ขัดแย้งกัน เพราะคำหลังเป็นเรื่องของการเปลี่ยนแปลงที่ต่อเนื่องหรือพัฒนาการ และเรื่องที่ชวนตื่นใจในช่วงเวลาหลายยุค ขณะที่คำว่าธรรมดาสามัญ มักหมายถึงชีวิตประจำวันที่เต็มไปด้วยสิ่งซ้ำๆ สม่ำเสมอ และไม่ได้นำไปสู่อะไรเป็นการเฉพาะ แต่คำว่า mundane ก็ยังแผลงมาจากคำละตินที่หมายถึงโลกหรือจักรวาลด้วย ดังที่เราจะเห็นว่าหนังได้เชื่อมโยงความซ้ำซากในชีวิตประจำวันของมนุษย์เข้ากับจักรวาลอยู่ตลอดเวลา ส่วน “เจ้านกกระจอก” นั้น ในเบื้องแรกอาจฟังดูเรียบง่าย เพราะหมายถึงนกชนิดที่สามัญที่สุดในบรรดานกเถื่อนทั้งมวล แต่คำว่ากระจอกนี้ก็ยังถูกใช้เป็นคำแสลง (ส่วนใหญ่ในหมู่ผู้ชาย) ในลักษณะที่เป็นการดูถูกเยาะเย้ยอย่างเบาะๆ หากมีใครเรียกคนรู้จักกันสักคนว่าไอ้กระจอกนั่นหมายความว่าเขาเป็นคนที่ “ไร้ประโยชน์ ไม่เอาไหน ไม่มีความสำคัญ ใช้การอะไรไม่ได้” พจนานุกรมไทยฉบับทันสมัยให้ความหมายของสำนวน “นกกระจอกเลี้ยงไม่เชื่อง” ว่าหมายถึงคนที่ไม่จงรักภักดี ไม่ยอมเชื่อง อันมีที่มาจากความคิดที่ว่าคุณอาจให้อาหารนกกระจอกได้ แต่มันจะไม่มีวันกลายมาเป็นสัตว์เลี้ยงในโอวาท ชื่อหนังในภาษาหนึ่งจึงส่อเค้าลางถึงความเชื่อมโยงระหว่างสิ่งที่เกิดขึ้นซ้ำๆ เป็นธรรมดาในชีวิตมนุษย์อย่างการเกิดและการตาย กับวัฏจักรอันใหญ่หลวงของจักรวาล อีกชื่อหนึ่งมุ่งถึงความเป็นขบถของปัจเจกบุคคล ความรับผิดชอบ และเสรีภาพบางอย่าง
เรื่องราวเริ่มต้นจากความซ้ำซากไม่จบสิ้นของชีวิตประจำวันในบ้านที่ประกอบด้วย คุณธานินทร์ ศาสตราจารย์กระฎุมพีผู้เป็นหม้าย, เอก ลูกชายพิการของคุณธานินทร์, คุณสมใจ แม่บ้าน และแก้ว คนครัวชาวอีสาน ธานินทร์ผู้แสนเย็นชาและปราศจากอารมณ์ความรู้สึกในสีหน้า พูดจาซ้ำๆ อยู่แค่วันละไม่กี่คำ และทุกวันจะออกจากบ้านหลายชั่วโมงเพื่อไปเข้าร่วมการประชุมที่ไม่น่าจะมีขึ้นจริงที่มหาวิทยาลัย สมใจเป็นหญิงที่ฉลาด เป็นคนคอยดูแลเอกมาตั้งแต่เอกยังเป็นเด็ก และพยายามจัดการวงจรของงานบ้านในทุกๆวันอย่างดีที่สุดทั้งเรื่องอาหาร การทำความสะอาด การซักรีด แต่หนังก็สื่อเป็นนัยว่าหลังจากธานินทร์เป็นหม้าย สมใจก็กลายเป็นภรรยาน้อยของเขา ที่ในปัจจุบันไม่ได้ทำให้เขารู้สึกตื่นเต้นอีกแล้ว เอก เด็กหนุ่มฉลาด หน้าตาบึ้งตึง เป็นเหยื่อของอุบัติเหตุบางอย่างที่ทำให้เขาสูญเสียความสามารถในการยืนหรือเดิน เอกจึงใช้เวลาส่วนใหญ่อยู่บนเตียง หมดหวังที่จะมีชีวิตแบบปกติ
ไม่ต้องพูดถึงการมีอาชีพการงานที่ดีและการสร้างครอบครัวของตัวเอง เห็นได้ชัดว่าเอกชิงชังพ่อของตนและมักปฏิเสธที่จะพูดคุยกับพ่อ แต่จะด้วยสาเหตุอะไรเราก็ไม่อาจรู้ได้แน่ชัด เอกคือว่าที่นกกระจอกของหนังเรื่องนี้
[อ่านบทความฉบับเต็มได้ในสารสารอ่าน]
