บทความอายุ 70 ปีชิ้นนี้มีหลายส่วนที่น่าอ่านเปรียบเทียบกับสถานการณ์โรคระบาดและระบบสาธารณสุขในปัจจุบัน และไม่เพียงแค่เนื้อหาเท่านั้นที่น่าสนใจ แต่บทความนี้ยังเป็นหลักฐานอีกชิ้นหนึ่งที่แสดงว่า หลังเปลี่ยนแปลงการปกครองปี 2475 แล้ว ผู้แทนราษฎรในระบอบประชาธิปไตยต่างก็ทำหน้าที่ของตนเองตามความรู้ความสามารถ และเสนอความคิดเห็นต่างๆ เพื่อผลักดันให้สังคมไทยทันสมัยทัดเทียมอารยประเทศ
เมื่อพบว่า พลเอก พระยาพหลพลพยุหเสนา ผู้ถูกเรียกขานว่า “เชษฐบุรุษ” นั้น ถึงแก่อนิจกรรมเมื่อวันที่ 14 กุมภาพันธ์ 2490 ในวัยเพียง 58 ปีเศษ ก็นึกอยากรู้ขึ้นมาว่า สังคมไทยในระยะนั้น รำลึกถึงและจดจำการจากไปของหัวหน้าคณะราษฎร ผู้ก่อการเปลี่ยนแปลงจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์มาสู่ระบอบประชาธิปไตยเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน 2475 อย่างไร?
แทนที่จะมีสมาชิกสภาไปวางพวงมาลา กลับมีบุคคลผู้หนึ่งกะเร่อกะร่าเอาพวงมาลาทำด้วยดอกเฟื่องฟ้าและชงโคฝีมือไม่สู้ปราณีต์นักไปวาง เจ้าหน้าที่เห็นเข้าก็กรูเข้าไปจับกุมกันเปนการใหญ่
หวนหาอดีต? ดิฉันว่ามันก็ไม่เชิง เพราะข่าวสารที่พลัดหายไปบางเรื่อง ก็ชวนให้เราทบทวนตัวเองเมื่อมาอ่านใหม่ได้ในบางแง่มุมเหมือนกัน ยังไม่นับว่ามันอาจปะเหมาะพอดีกับบ้านเมืองเราที่ถอยหลังไปจากสมัยประชาธิปไตยเสียไกลโขเช่นทุกวันนี้
ความห้าวหาญของนักเขียน-นักหนังสือพิมพ์ที่ยืนกรานจะเขียนบันทึกประวัติศาสตร์แม้ในสถานการณ์ชุลมุนฝุ่นตลบ — ร่องรอยถ้อยคำและเจตจำนงอันจับใจที่คนรุ่นหลังได้แต่อ่านแต่ไม่เคยพบเจอ
“ข้าพเจ้าขอรับว่าความยุ่งยากใน ๔ จังหวัดนี้ เกิดแต่มูลเหตุสมัยเผด็จการที่ได้มีการบังคับข่มเหงราษฎรของประเทศทั่วไปเปนการใหญ่ ซึ่งกระทบกระเทือนมาถึงชน ๔ จังหวัดนี้ด้วย ” — คลี่สายสัมพันธ์ในขบวนการสันติภาพ โดยเฉพาะบทบาทของนพ.เจริญ สืบแสง ส.ส.ปัตตานี ก่อนจะจบลงด้วยการจับกุมเมื่อปี 2495 และฆาตกรรมฮัจยีสุหลงและคณะเมื่อปี 2497 — ทำไมพวก “ซีแย” อย่างนายผีถึงเขียนบทความเรื่องศาสนาอิสลามหลายๆ เรื่อง?
ภูมิทัศน์และความรู้สึกในอดีตและปัจจุบันมาบรรจบกัน เมื่อบทความของ “นายผี” ที่มุ่งให้ความรู้เรื่อง “พี่น้องมุสลิมของเรา” ถูกอ่านออกเสียงให้คนรุ่นใหม่ผู้พยายามนำสันติคืนสู่ “ปาตานี” ได้รับฟัง
“สยามใหม่” ดูเหมือนเป็นคำสำคัญคำหนึ่งในคอลัมน์ “จดหมายใ […]
ขณะนั้นปืนกลลั่นรัวขึ้นทางฝั่งแม่น้ำซีกโน้น คนหลบกันราบ […]
เขียนโดย กุลิศ อินทุศักดิ์ ตีพิมพ์ครั้งแรกใน สยามสมัย เมษายน 2497 พิมพ์รวมเล่มใน นิทานการเมืองและเรื่องสั้นของอัศนี พลจันทร เล่ม 2
